Ισλανδία και Κύπρος: Δεν είναι μόνο το νόμισμα…

Δύο οικονομίες με διαφορετικές παραγωγικές δυνατότητες, ιδιομορφίες και προοπτικές, με κοινό στοιχείο τις μικρές πληθυσμιακές τους κατανομές, τη συμμετοχή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στα προγράμματα διάσωσής τους, την κατάρρευση του τραπεζικού τους συστήματος και την επιβολή των capital controls.

Με ή χωρίς Μνημόνιο, με κοινό ή εθνικό νόμισμα, και οι δύο χώρες καταφέρνουν να επανέλθουν σε τροχιά ανάπτυξης και να προετοιμαστούν ξανά να βγουν στις προκλήσεις που απαιτεί η παγκοσμιοποιημένη οικονομία.

Το κοινό συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η συνταγή επιτυχίας δεν έχει να κάνει μόνο με τα μέσα και τους κανόνες που ακολουθούνται για την επιστροφή της… κανονικότητας, αλλά με τη θέληση, την εργασία και την κουλτούρα του λαού για κάτι τέτοιο.

Στις διαφορές που παρατηρούνται στους οικονομικούς δείκτες των δύο χωρών θα πρέπει να προσμετρηθούν οι διαφορετικές χρονικές περίοδοι έναρξης της κρίσης. Η Ισλανδία «αρρώστησε» επίσημα το 2008, η Κύπρος, από την άλλη, το 2013. Όποτε η τελευταία μπορεί να δικαιούται πέντε χρόνια χάρη…

Ισλανδία

Η τραπεζική και στεγαστική φούσκα, οι μεταρρυθμίσεις και η παραγωγική δυναμική

H οικονομία, με πληθυσμό 320.000 κατοίκων, τοποθετημένη ανάμεσα στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την Αρκτική, έχει κάθε λόγο να καυχιέται, επτά χρόνια μετά την κατάρρευση του τραπεζικού της συστήματος. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η Ισλανδία κατέχει από τις καλύτερες επιδόσεις στην Ευρώπη χάρη στην οικονομική της ανάπτυξη και ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας.

Η οικονομία της Ισλανδίας για πολλούς υπήρξε από τις μεγαλύτερες φούσκες, που κάποια στιγμή θα έσκαγε. Από ένα νησί της Αρκτικής με ειδίκευση στην αλιεία και τη σύντηξη αλουμινίου, μετατράπηκε σε παγκόσμιο χρηματοοικονομικό κέντρο.

Από το 2003 έως το 2008, το μέγεθος των τριών μεγαλύτερων τραπεζών της χώρας, Landsbanki, Glitnir και Kaupthing, είχε αυξηθεί κατά 9 φορές το μέγεθος του ΑΕΠ της Ισλανδίας. Αυτές, προσφέροντας υψηλότερα επιτόκια απ’ ό,τι οι αντίστοιχες τράπεζες σε Ολλανδία και Βρετανία, προσέλκυσαν μεγάλο αριθμό επενδυτών από όλες τις χώρες.

Τα υψηλότερα spreads που κέρδιζαν οι εγχώριες τράπεζες επενδύονταν σε εξαγορές ξένων εταιρειών, μέχρι real estate και άλλων επιχειρήσεων.

Η κατάρρευση

Το πρόβλημα δεν ήταν μόνο η ποιότητα των εξαγορών και η υψηλή τιμή στην οποία αποκτούσαν τις συμμετοχές, αλλά οι ισλανδικές τράπεζες έπρεπε να εκπληρώσουν την υπόσχεσή τους στους καταθέτες για υψηλά επιτόκια. Όταν η στεγαστική αγορά κατέρρευσε με τα subprimes και οι αγορές χρηματοδότησης στέγνωσαν μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, τα πράγματα έγιναν δύσκολα για το ισλανδικό τραπεζικό σύστημα.

Η Κεντρική Τράπεζα της Ισλανδίας δεν μπορούσε πλέον να λειτουργεί ως ο δανειστής της έσχατης ανάγκης (lender of last resort) σε τρεις τράπεζες οι οποίες ήταν πλέον μεγαλύτερες και από την ίδια την οικονομία της Ισλανδίας.

Έτσι, κάπου τον Σεπτέμβριο του 2008, μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, η κυβέρνηση αποφάσισε να τις αφήσει στο έλεος. Όμως, την ίδια στιγμή, δεχόταν να καταρρεύσει και το ίδιο ως κράτος. Η Ισλανδία χρειάστηκε πακέτο διάσωσης ύψους 4,6 δισ. δολαρίων, εκ των οποίων τα 2,1 δισ. δολάρια προήλθαν από το ΔΝΤ και τα υπόλοιπα 2,5 δισ. από τους… Βίκινγκς γείτονές της.

Επτά χρόνια μετά

Η χώρα με τους 320.000 κατοίκους έχει κάθε λόγο να καυχιέται για την πορεία της επτά χρόνια μετά, ενώ τα στατιστικά μεγέθη της είναι αξιοζήλευτα για αρκετές χώρες της Ευρώπης αλλά και της Ευρωζώνης.

Η οικονομία της Ισλανδίας αναμένεται να αναπτυχθεί με ρυθμό της τάξης του 4,2% σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της κεντρικής τράπεζας της χώρας και 4,1% σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τρεις φορές παραπάνω από τον μέσο όσο της Ευρωζώνης, ενώ το ποσοστό ανεργίας στη χώρα βρίσκεται κάτω του 3%.

Χάρη στην επιτυχή πορεία του προγράμματος που ακολούθησε και τις μεταρρυθμίσεις αυτές, η παραγωγική δυναμική της οικονομίας, από τραπεζοκεντρική που ήταν προ κρίσης 2008, στηρίζεται πλέον στον τουρισμό, στην ενέργεια και την τεχνολογία ΙΤ. Το πρόγραμμα διάσωσης της Ισλανδίας, από την πλευρά του ΔΝΤ, έληξε οριστικά τον Αύγουστο του 2011.

Το δυνατό εμπορικό της πλεόνασμα, χάρη στην αύξηση των εξαγωγών και την ενίσχυση του τουριστικού της κλάδου, οδήγησε την Ισλανδία να αποπληρώσει όλο το πακέτο διάσωσης που δέχτηκε από τις σκανδιναβικές χώρες και αρκετό μέρος από το ΔΝΤ, ενώ έχει διατηρήσει σε επαρκή βάση τα αποθεματικά της διαθέσιμα σε ξένο συνάλλαγμα.

Ο πληθωρισμός της Ισλανδίας παραμένει χαμηλότερος από τον στόχο του 2,5% που έχει θέσει στόχο η κεντρική τράπεζα (CBI), στο 1,6%. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στις εισαγόμενες αποπληθωριστικές πιέσεις που έχει δεχτεί κυρίως από την Ευρωζώνη. Ωστόσο, οι αυξήσεις στους μισθούς της Ισλανδίας διατηρούν υψηλά τις πληθωριστικές προσδοκίες και την εγχώρια ζήτηση και κατανάλωση.

Προκλήσεις

Οι έλεγχοι κεφαλαίων, τα capital controls, που έθεσε η κυβέρνηση κατά την κρίση, αν και αρχικώς προορίζονταν για ένα μικρό χρονικό διάστημα των έξι μηνών, διατηρούνται μέχρι σήμερα. Αυτό βοήθησε την εγχώρια κατανάλωση και συντέλεσε στον περιορισμό εκροών κεφαλαίων από το τραπεζικό σύστημα. Τα hedge funds που είχαν επενδύσει σε ισλανδικά assets δεν μπορούσαν να αποδεσμευθούν και οι πολίτες και σπουδαστές, για να ταξιδέψουν στο εξωτερικό, έπρεπε να επιδείξουν το εισιτήριό τους.

Οι κεφαλαιακοί έλεγχοι, αν και προστάτευσαν την εγχώρια οικονομία από τα αδυσώπητα σχέδια hedge funds και άλλων, δημιούργησαν στην ουσία ένα παραγωγικό κενό (οutput gap). Στην περίπτωση της Ισλανδίας, αρνητικό παραγωγικό κενό σημαίνει ότι η συνολική ποσότητα προϊόντων και υπηρεσιών που παράγεται είναι χαμηλότερη της δυνητικής παραγωγής που μπορεί να παραγάγει η οικονομία.

Έτσι, έπειτα από 7 χρόνια, η ισλανδική κυβέρνηση τον Ιούνιο προχώρησε στη σταδιακή κατάργηση των capital controls, κάνοντας πιο εύκολη τη ζωή σπουδαστών, πολυεθνικών και τουριστικών γραφείων. Πλέον το ρίσκο που εμπεριέχουν τα τραπεζικά χαρτοφυλάκια είναι μικρό και η οικονομία θα μπορέσει να αντεπεξέλθει και μετά την πλήρη άρση των ελέγχων κεφαλαίων.

Κύπρος

Το haircut στις καταθέσεις και η επιτυχημένη εφαρμογή του Μνημονίου

H οικονομία, με πληθυσμό 1,2 εκατ. κατοίκων, τοποθετημένη ανάμεσα στην Ελλάδα, την Τουρκία, τον Λίβανο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο, είχε από τις πλουσιότερες οικονομίες μέχρι το 2012, οπότε η κακή διαχείριση και η διόγκωση του τραπεζικού της συστήματος άρχισαν να βάλλονται. Η Κύπρος είχε έναν παραπάνω λόγο να ανησυχεί από την Ισλανδία, λόγω των στενών οικονομικών της σχέσεων με την… Ελλάδα.

Με χρονοκαθύστερηση πέντε περίπου ετών από την Ισλανδία, η χρηματοπιστωτική κρίση χτυπά την πόρτα και της γειτονικής Κύπρου. Μοιραίος κρίκος αναδεικνύεται πάλι το τραπεζικό σύστημα της χώρας και η έκθεση των εγχώριων ιδρυμάτων στην ελληνική αγορά. Έπειτα ακολούθησε το «κούρεμα» σε ιδιώτες (PSI) κατόχων ελληνικών ομολόγων, το οποίο απογύμνωσε τελείως τους ισολογισμούς των κυπριακών τραπεζών.

Το 2011, και ενώ λαμβάνει χώρα στην Ελλάδα η συζήτηση για το PSI, η Κύπρος πλήττεται από την έκρηξη στη ναυτική βάση «Ευάγγελος Φλωράκης». Πέρα από τις απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό, η οικονομική ζημιά ήταν μεγάλη, υπολογίζεται γύρω στα 1,5 δισ. ευρώ, ποσό ιδιαίτερα μεγάλο αν αναλογιστεί κανείς το μέγεθος της κυπριακής οικονομίας – το ΑΕΠ της Κύπρου υπολογιζόταν το 2013 στα 21,2 δισ. ευρώ!

Ακολουθούν υποβαθμίσεις της πιστοληπτικής ικανότητας της Κύπρου και, με την απόδοση του 10ετούς να ανέρχεται πάνω από το 12%, η όποια χρηματοδότηση από τις αγορές χρέους ήταν απαγορευτική. Έπειτα από ένα δάνειο ύψους 2,5 δισ. ευρώ από τους Ρώσους με επιτόκιο περίπου στο 4,5%, η Κύπρος ζητά επίσημα τη συνδρομή των Ευρωπαίων εταίρων της.

Έτσι, φτάνουμε στις 25 Μαρτίου του 2013, όπου και προσφέρεται πακέτο διάσωσης ύψους 10 δισ. ευρώ με τη συμμετοχή της λεγόμενης «τρόικας», που αποτελούνταν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το ΔΝΤ.

Ως… αντάλλαγμα, η Κύπρος συμφώνησε να κλείσει τη δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα σε στοιχεία ενεργητικού, τη Cyprus Popular Bank, γνωστή στις καλές μέρες ως Λαϊκή Τράπεζα, αλλά και το «κούρεμα» καταθέσεων για ποσά άνω των 100.000 ευρώ και την επιβολή capital controls.

…δύο χρόνια μετά

Έπειτα από δύο χρόνια, τον Απρίλιο του 2015, η Κύπρος καταργεί τα capital controls και παρουσιάζει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης το πρώτο εξάμηνο του 2015, στο +0,5%, μετά το 2011.

Το Σάββατο 12 Σεπτεμβρίου το Eurogroup καλωσόρισε την επιτυχή ολοκλήρωση της έβδομης αξιολόγησης του προγράμματος της Κύπρου. Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση του Eurogroup, οι δημοσιονομικές προσαρμογές στην Κύπρο συνεχίζουν να υπερβαίνουν τις προσδοκίες και τους στόχους του προγράμματος. Η χρηματοοικονομική κατάσταση των κυπριακών τραπεζών αρχίζει να δείχνει σημάδια σταδιακής βελτίωσης. Η αγορά εργασίας αρχίζει να βελτιώνεται, αν και η ανεργία παραμένει σε υψηλά επίπεδα (16,2%).

Οι κυπριακές Αρχές εργάζονται ώστε να εφαρμοστεί το νέο κανονιστικό πλαίσιο αφερεγγυότητας. Βάσει αυτού, επιχειρείται η αναδιάρθρωση χρέους των νοικοκυριών, ώστε να αντιμετωπιστεί ο αριθμός μη εξυπηρετούμενων δανείων, τα οποία είναι από τα υψηλότερα της Ευρωζώνης.

Η επιτυχής αξιολόγηση της εφαρμογής του νόμου περί αφερεγγυότητας θα δώσει το «πράσινο φως» ώστε η Κύπρος να συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, QE.

Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα αποκλιμακώσει σημαντικά τις αποδόσεις των κυπριακών χρεογράφων, κάνοντας πιο εύκολη την επιστροφή της Κύπρου στις διεθνείς αγορές χρέους.

Το πρόγραμμα διάσωσης της Κύπρου λήγει στις 14 Μαΐου του 2016…

Προκλήσεις

Το μεγαλύτερο ίσως ρίσκο που θα μπορούσε να ανακόψει την ανάπτυξη της κυπριακής οικονομίας είναι ένα πιθανό παραστράτημα της ελληνικής οικονομίας, καθώς η Κύπρος έχει ακόμη στενούς οικονομικούς (τουλάχιστον) δεσμούς με την Ελλάδα.

Το ενδεχόμενο χρεοκοπίας της Ελλάδας ή ενός πιθανού Grexit σε μια περίοδο οικονομικής ανάρρωσης θα έχει σημαντικές επιπτώσεις.

Σύμφωνα με στοιχεία της Ε.Ε., η Κύπρος είναι ακόμη εκτεθειμένη κατά 1,5 δισ. ευρώ σε ελληνικό χρέος, ήτοι το 1% του ΑΕΠ της, ενώ, παρά την αυτονομία των τεσσάρων ελληνικών θυγατρικών που δραστηριοποιούνται εκεί, Αlpha Bank, ΕΤΕ, Eurobank και Τρ. Πειραιώς, πολλοί καταθέτες έσπευσαν να περιορίσουν τις αναλήψεις τους για ποσά άνω των 100.000 ευρώ όταν επεβλήθησαν οι κεφαλαιακοί έλεγχοι στην Ελλάδα.

Επιπλέον, πολλές μεγάλες ελληνικές βιομηχανίες δραστηριοποιούνται στο νησί της Αφροδίτης, παρέχοντας, αν μη τι άλλο, θέσεις εργασίες στη χώρα, με πληθυσμό 1,2 εκατομμυρίων.

Τα χρηματιστήρια Ισλανδίας και Κύπρου

Το χρηματιστήριο του Ρέικιαβικ είναι ένα μικρό χρηματιστήριο, με έτος ίδρυσης το 1985, ενώ η εισαγωγή διαπραγμάτευσης των πρώτων μετοχών πραγματοποιήθηκε το 1992. Ο συνολικός αριθμός των εισηγμένων εταιρειών ανέρχεται στις 16 μετοχές. Από την αρχή του έτους, ο ισλανδικός δείκτης OMX All Share έχει παρουσιάσει τις καλύτερες επιδόσεις στις παγκόσμιες αγορές, με τα κέρδη να ανέρχονται στο 21%.

Ωστόσο, οι μετοχές των Marel και Icelandair αποτελούν το 50% σχεδόν της συνολικής κεφαλαιοποίησης του χρηματιστηρίου, κάτι που σημαίνει ότι η εικόνα εύκολα μπορεί να παραποιηθεί.

Λίγα χρόνια λειτουργίας αριθμεί και το Χρηματιστήριο της Κύπρου στη Λευκωσία, με έτος ίδρυσης το 1996, ενώ το 2006 εγκαινιάστηκε η κοινή πλατφόρμα που συνδέει το Χρηματιστήριο της Αθήνας με το Χρηματιστήριο της Κύπρου. Ο γενικός δείκτης CSE της Κύπρου καταγράφει απώλειες 13,18% από την αρχή του έτους.

H Ισλανδία, όπως και η Κύπρος και το Λουξεμβούργο, αποτελούν μέρος των ανεπτυγμένων αγορών, όπως αυτές χαρακτηρίζονται από τα κριτήρια που θέτει ο MSCI. Ωστόσο, δεδομένης της μικρής κεφαλαιοποίησης των χρηματιστηρίων τους, δεν συμπεριλαμβάνονται στους δείκτες MSCI World.
*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Κεφάλαιο» της 18ης Σεπτεμβρίου