Ένα ρεαλιστικό πλάνο για να σωθεί η Ευρωζώνη

Πολλά από αυτά που έχουν γραφτεί για το ευρώ, μεταξύ άλλων από Νομπελίστες οικονομολόγους, το παρουσιάζουν ως έναν οικονομικό ζουρλομανδύα που έχει εγκλωβίσει τη νότια Ευρώπη καθιστώντας αδύνατη την υποτίμηση του νομίσματος. Ωστόσο, η πολιτική πραγματικότητα είναι ότι στην Ευρωζώνη συνολικά, το ευρώ είναι πιο δημοφιλές από ποτέ -το 72% των πολιτών του μπλοκ το υποστηρίζουν. Για αυτό και ο πιο λογικός τρόπος να βλέπουμε την Ευρωζώνη είναι όπως οι ευρωκράτες -όχι ως μια γκάφα αλλά ως ένα επιτυχημένο έργο που χρειάζεται ώθηση για να γίνει ακόμη πιο επιτυχημένo.

Αυτή η φιλοσοφία αποτυπώνεται στο νέο έγγραφο προβληματισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με το οποίο προτείνει ένα σχέδιο μεταρρύθμισης της ευρωζώνης, προσπαθώντας παράλληλα να παρακάμψει τα πολιτικά εμπόδια που μπορούν να το εκτροχιάσουν. Ο τελευταίος αυτός στόχος δεν επιτυγχάνεται απαραιτήτως, ωστόσο δεδομένης της αναδυόμενης συνεργασίας της Γερμανίδας καγκελαρίου Angela Merkel και του Γάλλου προέδρου Emmanuel Macron, κάποια στοιχεία του σχεδίου μπορεί σύντομα να γίνουν πραγματικότητα.

Στα μάτια των Ευρωπαίων αξιωματούχων, όπως του Valdis Dombrovskis και του Επίτροπου Pierre Moscovici, οι οποίοι υπογράφουν το έγγραφο, δεν ήταν το ευρώ αυτό που βύθισε πολλές χώρες σε μείζονα κρίση στα τέλη της τελευταίας δεκαετίας και μετά πάλι το 2011. Πράγματι, από την εισαγωγή του ενιαίου νομίσματος, πιστωτικοί πόροι εισέρρευσαν ελεύθερα σε χώρες με αυξανόμενα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών. Αλλά το πραγματικό πρόβλημα ήταν ότι αυτές οι χώρες καταχράστηκαν τους πόρους αυτούς, δημιουργώντας φούσκες αντί για «βιώσιμες επενδύσεις».

Είναι ασυνήθιστο να κατηγορεί κανείς τα θύματα μιας κρίσης και έτσι οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι δεν το κάνουν. Λένε απλώς ότι η νομισματική ένωση «δεν διέθετε ένα ανεπτυγμένο πλαίσιο εποπτείας για την παρακολούθηση ή τη διόρθωση αυτών των ανισορροπιών». Εξάλλου, οι χώρες μεμονωμένα δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν μια κρίση τέτοιου μεγέθους. Δεν είχαν τα απαραίτητα δημοσιονομικά αποθέματα ή αρκετά φθηνή πρόσβαση στις κεφαλαιαγορές.

Εάν αυτό είναι το πρόβλημα, η λύση δεν είναι η υποχώρηση από την υπερβολικά σφιχτή αγκαλιά του ευρώ, αλλά μάλλον η περαιτέρω σύσφιξη. Το έγγραφο παρουσιάζει μια σειρά κινήσεων ξεκινώντας με την ολοκλήρωση της οικονομικής και της τραπεζικής ένωσης, συνεχίζοντας με τη δημιουργία ενός κοινού δημοσιονομικού συστήματος και τελικά χτίζοντας ένα σύστημα διακυβέρνησης που δεν θα ερεθίζει τους πολίτες με το δημοκρατικό έλλειμμα.

Η Επιτροπή καλεί για μια κοινή προσέγγιση απέναντι στα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και το bail out των τραπεζών, που, μεταξύ άλλων, θα περιλαμβάνει ένα σύστημα ασφάλισης καταθέσεων στην Ευρωζώνη (κάτι στο οποίο η Γερμανία αντιτάσσεται εδώ και καιρό) αλλά και τη δέσμευση των κρατών μελών να στηρίξουν το κοινό ταμείο διάσωσης.

Το τελευταίο είναι ένα εξίσου πολιτικά δύσκολο ζήτημα για τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης, όπως η Γερμανία ή η Ολλανδία: Οι ψηφοφόροι εκεί απεχθάνονται την ιδέα να επιχορηγούν τα πακέτα διάσωσης της Ισπανίας, της Ιταλίας ή της Ελλάδας. Για να το αντιμετωπίσει αυτό, η επιτροπή προτείνει η στήριξη να παίρνει τη μορφή πιστωτικής γραμμής από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, τον κύριο πιστωτή της Ελλάδας, ο οποίος χρηματοδοτείται με χρέος έναντι της κοινής εγγύησης των κρατών μελών της ευρωζώνης. Αυτό λογικά θα ευχαριστούσε τον Γερμανό υπουργό Οικονομικών Wolfgang Schaeuble, ο οποίος προτιμά τον ESM στο ρόλο του ουδέτερου διαμεσολαβητή για μεταβιβάσεις προς τα λιγότερο τυχερά μέλη του ευρώ.

Η κοινή ευθύνη των κρατών μελών για αυτό που γίνεται αντιληπτό ως σπατάλη των χωρών του Νότου, είναι μια αυστηρή κόκκινη γραμμή της Γερμανίας. Επομένως, το έγγραφο, εκτός από τον ESM, περιλαμβάνει και μια πιο τολμηρή πρόταση για κοινά ομόλογα για τα οποία οι χώρες μεμονωμένα δεν θα είναι υπεύθυνες. Υποβλήθηκε για πρώτη φορά το 2011 από την λεγόμενη ομάδα Euro-nomics την οποία συνθέτουν οικονομολόγοι από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Η ιδέα, όπως περιγράφεται στην αρχική δημοσίευση, ήταν η σύσταση μιας ευρωπαϊκής υπηρεσίας χρέους, η οποία θα εξαγόραζε εθνικά ομόλογα και θα εξέδιδε τους δικούς της τίτλους που θα υποστηρίζονταν από τις πληρωμές των ομολόγων –κάτι σαν την τιτλοποίηση των ενυπόθηκων δανείων. Η ομάδα Euro-nomics αποκάλεσε «ESBies» αυτά τα κοινά ομόλογα.

Το project έχει τα προβλήματά του, για αυτό και στο έγγραφό της, η Επιτροπή δεν υποστηρίζει πλήρως την ιδέα. Απλώς υποδεικνύει ότι κάποια στιγμή θα μπορούσαν να εκδοθούν τίτλοι που θα φέρουν την εγγύηση κρατικών ομολόγων -σταδιακά, έτσι ώστε οι αγορές να μπορέσουν να συνηθίσουν στην καινοτομία. Παίρνοντας μια συγκεκριμένη θέση, ειδικά μία που θα είχε άρωμα αμοιβαιοποίησης χρέους, η επιτροπή θα μπορούσε να σκοτώσει την ιδέα. Οπότε δεν περιλαμβάνεται συγκεκριμένη πρόταση για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού ασφαλούς περιουσιακού στοιχείου -το ισοδύναμο των Treasurys των ΗΠΑ.

Αντ ‘αυτού, η Επιτροπή προτείνει αρκετούς τρόπους χρηματοδότησης ενός κοινού προϋπολογισμού για την Ευρωζώνη: από τον ευρύτερο προϋπολογισμό της ΕΕ, μέσω του ESM (όπως θα επιθυμούσε ο Schaeuble), μέσω άμεσων συνεισφορών βάσει του μεγέθους των οικονομιών των κρατών μελών ή μέσω ενός συγκεκριμένου ποσοστού επί συγκεκριμένων φορολογικών εσόδων. Τα χρήματα που θα συλλέγονται από μία ή περισσότερες από αυτές τις μεθόδους θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, για παράδειγμα, για τη χρηματοδότηση έργων υποδομής ή ανάπτυξης δεξιοτήτων ή για την παροχή αντασφάλισης της ανεργίας σε περίπτωση που το δημοσιονομικό σύστημα ενός κράτους μέλους δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις αυξανόμενες πληρωμές επιδομάτων ανεργίας.

Όπως αρμόζει σε έναν γραφειοκρατικό οργανισμό, η Κομισιόν κάνει τις πιο συγκεκριμένες και διαρθρωμένες προτάσεις όταν αφορούν τη διαχείριση της αυστηρότερης οικονομικής ένωσης. Προτείνει τη δημιουργία ενός υπουργείου Οικονομικών της Ευρωζώνης, το οποίο θα χειρίζεται την «οικονομική και δημοσιονομική εποπτεία» και θα διαχειρίζεται τον κοινό προϋπολογισμό, όπως και αν δημιουργηθεί αυτός, αλλά και τον ESM με κάθε νέα λειτουργία που θα μπορούσε να αποκτήσει. Το υπουργείο Οικονομικών θα διοικείται από έναν υπουργό Οικονομικών της ΕΕ, ο οποίος θα προεδρεύει του Eurogroup -του Συμβουλίου των Υπουργών Οικονομικών των κρατών μελών που θα λαμβάνει όλες τις επίσημες αποφάσεις.

Η Επιτροπή προτείνει την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης και της ένωσης των κεφαλαιαγορών μέχρι το 2019. Η βαθύτερη ολοκλήρωση θα πραγματοποιηθεί μέχρι το 2025. Αυτό το χρονικό πλαίσιο σημαίνει ότι μέχρι το τέλος της τέταρτης θητείας της Merkel ως καγκελαρίου (εάν επανεκλεγεί, όπως αναμένεται) και της προεδρικής θητείας του Macron, η ευρωζώνη θα βρίσκεται για τα καλά στο δρόμο προς έναν κοινό προϋπολογισμό που θα ελέγχεται από έναν υπουργό Οικονομικών.

Οι στόχοι όπως διαμορφώνονται είναι εφικτοί -τουλάχιστον οι ελάχιστες εκδοχές τους. Η επιτροπή δεν κατασκευάζει κάστρα από άμμο -οι αξιωματούχοι της γνωρίζουν από μακρά εμπειρία πόσο δύσκολο μπορεί να είναι να συμφωνηθούν κρίσιμες λεπτομέρειες. Είναι σημαντικό ότι οι προτάσεις να είναι πιο εφικτές από την εναλλακτική λύση -τη διάλυση της νομισματικής ένωσης με καταστροφικές συνέπειες για τους αποταμιευτές σε όλη τη ζώνη του ευρώ.

Το αν το σχέδιο θα λειτουργήσει, τουλάχιστον εν μέρει, εξαρτάται τώρα από τους Merkron ή Macrel ή όπως θέλει κανείς να αποκαλέσει το αναδυόμενο δίδυμο των ηγετών της ευρωζώνης. Στο πιο αισιόδοξο σενάριο, η τρέχουσα επιτροπή μπορεί να είναι εκεί μόνο στην αρχική φάση: η θητεία του Προέδρου Jean-Claude Juncker λήγει το 2019 και έχει αποκλείσει να παραμείνει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Κατά κάποιο τρόπο, τα έγγραφα που εκδίδει σήμερα η Επιτροπή του Juncker σχετικά με διάφορες πτυχές του μέλλοντος της ΕΕ είναι η πνευματική του κληρονομιά και φέρουν το στίγμα του σεβασμού που τρέφει στην τέχνη του δυνατού -αλλά εξακολουθούν να διατηρούν μια σπίθα αισιοδοξίας για το ολοένα πιο περίπλοκο ευρωπαϊκό σχέδιο.

Πηγή: capital.gr/Bloomberg